Ogłoszenie zwycięzców Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra 2024

INFORMACJA PRASOWA

Europejska Nagroda Dziedzictwa dla Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku

Rybnik, 4 czerwca 2024

Komisja Europejska oraz Europa Nostra ogłosiły zwycięzców Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra 2024. To najważniejsze europejskie wyróżnienie, jakie przyznawane jest projektom, osobom, organizacjom i instytucjom z obszaru dziedzictwa kulturowego. W gronie 26 laureatów z 18 krajów znalazła się Zabytkowa Kopalnia Ignacy w Rybniku.

Rybnicki zabytek techniki otrzymał Europejską Nagrodę Dziedzictwa / Nagrodę Europa Nostra w kategorii Konserwacja i Adaptacja. Zyskał uznanie ekspertów m. in. za całościowe podejście do kwestii rewitalizacji i dostosowania do nowych funkcji. Dawny zakład wydobywczy, którego historia sięga 1792 roku, dziś jest miejscem kultury, edukacji i rekreacji, a także pełni ważną rolę w integracji lokalnej społeczności.

Iliana Ivanova, Komisarz Europejska do spraw Innowacji, Badań, Kultury, Edukacji i Młodzieży, powiedziała: „Nasze dziedzictwo kulturowe jest naszym zbiorowym skarbem, pomostem łączącym naszą przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Zajmuje szczególne miejsce w naszych sercach i życiu codziennym, wzmacniając poczucie przynależności i tożsamości. Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra podkreślają kluczową rolę wzorowych projektów i osób zaangażowanych w ochronę i promocję naszego bogatego dziedzictwa. Serdecznie gratuluję tegorocznym zwycięzcom wyjątkowych osiągnięć”. 

Cecilia Bartoli, światowej klasy mezosopranistka oraz Przewodnicząca Europa Nostra oświadczyła: „Serdecznie gratuluję tegorocznym laureatom Europejskich Nagród Dziedzictwa / Nagród Europa Nostra zasłużonego uznania. Honorując te fantastyczne, kreatywne projekty, pokazujemy także nasze wielkie zaangażowanie w ochronę naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego, które jest niezbędne do budowania bardziej zjednoczonej, zrównoważonej i pięknej Europy. Niech za ich inspirującymi przykładami pójdzie wielu obywateli – specjalistów w dziedzinie dziedzictwa kulturowego, wolontariuszy i miłośników – organizacje publiczne i firmy prywatne na całym naszym kontynencie i poza nim”.

Marek Gołosz, dyrektor Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku, dodaje: „Rywalizacja w kategorii Konserwacja i Adaptacja Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra jest zawsze bardzo zacięta, a zabytki techniki związane z przemysłem ciężkim rzadko są nagradzane. Wyróżnienie to jest nie tylko wyrazem uznania dla naszego projektu, ale wzmacnia pozycję województwa śląskiego jako europejskiego lidera w zakresie promocji i upowszechniania dziedzictwa kultury przemysłowej, po tym jak w 2017 roku Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w roku 2019 Europejską Nagrodę Dziedzictwa otrzymało Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu za konserwację kompleksu Sztolni Królowa Luiza”.

W konkursie wzięło udział 206 projektów z 38 krajów. Jury Konkursowe złożone z 12 międzynarodowych ekspertów z obszaru dziedzictwa kulturowego wybrało 26 laureatów, w tym z 3 z Polski. Są oni wszyscy związani ze Śląskiem. Oprócz Zabytkowej Kopalni Ignacy, prestiżowy tytuł uzyskał Model rewitalizacji rzemiosła Serfenta, Cieszyn w kategorii Edukacja, Szkolenia i Umiejętności oraz dr Piotr Gerber, Wrocław w kategorii Mistrzowie Dziedzictwa. 

Zwycięzcy zostaną uhonorowani podczas ceremonii wręczenia Europejskich Nagród Dziedzictwa 2024, która odbędzie się 7 października w Ateneum Rumuńskim, najbardziej prestiżowej sali koncertowej w Bukareszcie, która niedawno otrzymała Znak Dziedzictwa Europejskiego (European Heritage Label) w uznaniu jej europejskiego znaczenia. Współgospodarzami wydarzenia będą komisarz europejska Iliana Ivanova i prezydent wykonawczy Europa Nostra Hermann Parzinger. Podczas ceremonii zostaną ogłoszeni laureaci Grand Prix oraz zdobywca Nagrody Publiczności, wybrani spośród tegorocznych laureatów. Laureaci Grand Prix i Nagrody Publiczności otrzymają po 10 000 euro.

Ceremonia będzie punktem kulminacyjnym Europejskiego Szczytu Dziedzictwa Kulturowego (European Cultural Heritage Summit 2024), który odbędzie się w dniach 6–8 października w Bukareszcie pod patronatem Prezydenta Rumunii J.E. Klausa Iohannisa. Szczyt, współfinansowany przez Unię Europejską, organizowany jest przez Europa Nostra w ścisłej współpracy z rumuńskimi organizacjami i partnerami zajmującymi się dziedzictwem, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi.

Wraz ogłoszeniem wyników uruchomiono głosowanie online. Internauci spośród zwycięzców wybierają laureata Nagrody Publiczności. Głosowanie potrwa do 22 września 2024 roku.

Zabytkowa Kopalnia Ignacy, Rybnik, POLSKA

Projekt Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku jest dziś sztandarowym przykładem rewitalizacji kopalni węgla kamiennego. Tutejszy zakład wydobywczy, którego historia sięga 1792 roku, działał nieprzerwanie przez ponad 200 lat. Po zakończeniu działalności najcenniejsza część kopalni wraz parowymi maszynami wyciągowymi została zachowana i zaadaptowana do nowych funkcji. Było to możliwe dzięki staraniom byłych pracowników i przeprowadzonej przez Miasto Rybnik inwestycji, która uzyskała dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej.

W 1999 roku, mierząc się z negatywnymi skutkami restrukturyzacji górnictwa, pracownicy przewidzianej do zamknięcia kopalni Ignacy, założyli stowarzyszenie. Jego celem było przekonanie zarządu przedsiębiorstwa oraz władz miasta Rybnika o konieczności zachowania dziedzictwa ośmiu pokoleń rybnickich górników. Dzięki ich zabiegom w 2005 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków. 

Działania te jednak nie zatrzymały jego postępującej degradacji. W latach 2006-2008 nastąpiło ostateczne zamknięcie kopalni. Maszyny i urządzenia unieruchomiono, upalono liny wyciągowe, a szyb Kościuszko, z którego przez dziesiątki lat wyjeżdżał górniczy urobek, zasypano. Całkowita odpowiedzialność za obiekt spoczęła na mieście Rybnik.

Gruntowną rewitalizację kopalni przeprowadzono w latach 2018-2022. Projekt inwestycji zakładał kompleksową konserwację zabytkowej zabudowy, w tym remont i ponowne uruchomienie ponad stuletniej parowej maszyny wyciągowej. Dziś stanowi ona kluczowy eksponat interaktywnej wystawy „Wiek Pary” poświęconej rewolucji przemysłowej, która została uruchomiona dzięki wynalezieniu w Europie silnika napędzanego energią pary wodnej. Na terenie kompleksu przeprowadzono także niezbędne prace modernizacyjne, w tym wybudowano infrastrukturę niezbędną do obsługi zwiedzających.

Projekt wpisywał się w gminny program rewitalizacji Miasta Rybnika dla dzielnicy Niewiadom, górniczej miejscowości, jaka powstała wokół wspomnianej kopalni. Po remoncie budynek dawnej elektrowni służy jako miejsce spotkań i inicjatyw lokalnych, w tym grup senioralnych czy byłych pracowników kopalni. Mieści się tu także lokalna placówka wsparcia dziennego. Z kolei przykopalniany teren nieużytków po rekultywacji został przekształcony w zieloną przestrzeń rekreacyjną, która na co dzień służy mieszkańcom dzielnicy.

Łączny budżet projektu wyniósł ponad 40 mln zł, z czego 41% pochodziło z funduszy Unii Europejskiej wydatkowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego.

Zabytkowa Kopalnia Ignacy w Rybniku to wzorcowy przykład rewitalizacji odpowiadającej na wyzwania charakterystyczne dla obszarów górniczych. Projekt reprezentuje holistyczne podejście, niezwykłą dbałość o szczegóły i zaangażowanie na rzecz zachowania ruchomego dziedzictwa kulturowego, tj. maszyn parowych. Dzięki efektywnej komunikacji i zaangażowaniu społecznemu nie tylko przeobraził on przestrzeń, ale także pobudził lokalną społeczność, wzmacniając jej spójność, jak i redukując wskaźniki przestępczości. Oddolny charakter całej inicjatywy sprawił, że stała się akceleratorem zmian na poziomie regionalnym – czytamy w uzasadnieniu Jury konkursowego.

Kontakt: Marek Golosz, Dyrektor Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku | t. 501 980 795, dyrektor@kopalniaignacy.pl | www.kopalniaignacy.pl | https://www.linkedin.com/in/mgolosz/

Pliki do pobrania (udostępnienia)

Materiał filmowy w wersji polskiej i angielskiej do pobrania https://bit.ly/3wQnS2L

Materiał filmowy Youtube https://youtu.be/tSsJSCW8vgA

Materiał filmowy Vimeo https://vimeo.com/951289102

Zdjęcia wizerunkowe https://bit.ly/4c3kLmG

Zwycięzcy Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra 2024 

Kategoria Konserwacja i Adaptacja 

Royale Belge Building, Brussels, BELGIUM

Schulenburg Mansion, Gera, GERMANY

Ignacy Historic Mine, Rybnik, POLAND

Saxon Church in Alma Vii, ROMANIA

St. Michael’s Church, Cluj-Napoca, ROMANIA

Snow Wells, Sierra Espuña, SPAIN

Kategoria Badania

NewsEye: A Digital Investigator for Historical Newspapers, AUSTRIA/FINLAND/FRANCE/GERMANY

Edukacja, Szkolenia i Umiejętności

Teryan Cultural Center - Empowering Armenian Refugees from Nagorno-Karabakh, Yerevan, ARMENIA

Boulouki - Travelling Workshop on Traditional Building, GREECE

Traditional Farm Buildings Scheme, IRELAND

Serfenta Crafts Revitalisation Model, Cieszyn, POLAND

White Carpentry School, Narros del Castillo, SPAIN

Zaangażowanie obywateli i podnoszenie świadomości

The Square Kilometre, Ghent, BELGIUM

The Silence that Tore Down the Monument, Kamenska, CROATIA

Preserving the Community Halls for Local Civil Society Activities, FINLAND

Fortified Castles of Alsace Association, FRANCE

Citizens’ Rehabilitation of the Tsiskarauli Tower, Akhieli, GEORGIA

International Festival of Classical Theatre for Youth, Syracuse, ITALY

Foundation for the Conservation of the Historical Estate Ockenburgh, The Hague, THE NETHERLANDS 

Mistrzowie Dziedzictwa

Society of Friends of Dubrovnik Antiquities, CROATIA

Else "Sprossa" Rønnevig, Lillesand, NORWAY

Professor Piotr Gerber, Wrocław, POLAND

Czterech spośród tegorocznych zwycięzców pochodzi z Wielkiej Brytanii. Ponieważ Wielka Brytania nie jest sygnatariuszem programu Unii Europejskiej Kreatywna Europa, zwycięzcy ci otrzymają nagrody Europa Nostra.

Gideon Tapestries, Hardwick Hall – kategoria Konserwacja i Adaptacja

Shrewsbury Flaxmill Maltings, Shrewsbury – kategoria Konserwacja i Adaptacja

Westminster Hall, London – kategoria Konserwacja i Adaptacja

Marcus Binney CBE, OBE Hon FRIBA FSA – kategoria Konserwacja i Adaptacja

Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra

Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra zostały ustanowione przez Komisję Europejską w 2002 roku i od tego czasu są koordynowane przez Europa Nostra. Są współfinansowane z programu Unii Europejskiej Kreatywna Europa. Od dwudziestu dwóch lat Nagrody są kluczowym narzędziem rozpoznawania i promowania wielorakich wartości dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego dla europejskiego społeczeństwa, gospodarki i środowiska.

Nagrody akcentują i promują doskonałość dziedzictwa i najlepsze praktyki w Europie, zachęcają do transgranicznej wymiany wiedzy i łączą interesariuszy dziedzictwa w sieciach. Nagrody przyniosły zwycięzcom liczne korzyści, takie jak większa (między)narodowa rozpoznawalność, dodatkowe fundusze czy większa liczba odwiedzających. Ponadto Nagrody sprzyjają rozbudzaniu troski o wspólne dziedzictwo wśród obywateli Europy.

Nabór wniosków do edycji nagród w 2025 roku zostanie otwarty jesienią 2024. Zachęcamy do zapisania się do newslettera, w którym znajdują się bieżące informacje dotyczące programów i projektów Europa Nostra.

Europa Nostra

Europa Nostra jest europejskim głosem społeczeństwa obywatelskiego zaangażowanego w ochronę i promowanie dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Jest to ogólnoeuropejska federacja organizacji pozarządowych zajmujących się dziedzictwem, wspierana przez sieć podmiotów publicznych, firm i osób prywatnych, obejmująca ponad 40 krajów. Jest największą i najbardziej reprezentatywną siecią dziedzictwa w Europie, utrzymującą bliskie relacje z Unią Europejską, Radą Europy, UNESCO i innymi organizacjami międzynarodowymi. Powstała w 1963 roku.

Europa Nostra prowadzi kampanie mające na celu ratowanie zagrożonych zabytków, miejsc i krajobrazów Europy, w szczególności poprzez 7 Most Endangered Programme. Promuje doskonałość na polu dziedzictwa poprzez European Heritage Awards / Europa Nostra Awards. Włącza się w proces definiowania i wdrażania europejskich strategii i polityk związanych z dziedzictwem poprzez dialog z instytucjami europejskimi i koordynację European Heritage Alliance. Od 1 maja 2023 Europa Nostra przewodzi europejskiemu konsorcjum wybranemu przez Komisję Europejską do realizacji pilotażowego projektu European Heritage Hub. Europa Nostra jest także oficjalnym partnerem inicjatywy New European Bauhaus oraz regionalnym współprzewodniczącym sieci Climate Heritage Network na Europę.

Kreatywna Europa

Creative Europe to program Unii Europejskiej, który wspiera sektor kultury i sektor kreatywny, umożliwiając im zwiększenie ich wkładu na rzecz społeczeństwa europejskiego, gospodarki i środowiska życia. Z budżetem w wysokości 2,4 mld euro na lata 2021–2027 wspiera organizacje działające na polu dziedzictwa, sztuk scenicznych, sztuk pięknych, sztuk o charakterze interdyscyplinarnym, wydawnictw, filmu, telewizji, muzyki i gier wideo, a także dziesiątki tysięcy artystów i profesjonalistów z zakresy kultury i sztuk audiowizualnych.

Europa Nostra Heritage Hub w Krakowie 

Europa Nostra Heritage Hub for Central and Eastern Europe w Krakowie to regionalne centrum Europa Nostra, paneuropejskiej federacji skupiającej w czterdziestu krajach Europy organizacje zajmujące się ochroną, zarządzeniem i popularyzacją dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Prowadzi go jedna z najstarszych organizacji pozarządowych w Polsce, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, członek Europa Nostra od 1990 roku. Hub łączy formułę działania think-tanku, obserwatorium i laboratorium. W ramach międzynarodowego konsorcjum European Heritage Hub krakowski Hub realizuje projekt mapowania pozarządowego sektora dziedzictwa w Europie Środkowej i Wschodniej. Jego efektem będzie raport, który ukaże się na początku 2025 roku. Do kluczowych zadań Huba należy promocja dobrych praktyk z zakresu dziedzictwa – są prezentowane m.in. w serii podcastów zatytułowanych „Holistic Heritage” i „Ukrainian Heritage Spotlight” dostępnych na Spotify i innych platformach podcastowych, a także budowanie sieci współpracy organizacji obywatelskich, czego przykładem jest powołane przez Hub Krakowskie Forum Dziedzictwa.

KONTAKT DLA MEDIÓW

EUROPA NOSTRA

Elena Bianchi, kierowniczka programu Nagród
eb@europanostra.org, 

+31 6 26 89 30 72

Joana Pinheiro, specjalistka ds. komunikacji

jp@europanostra.org

+31 6 34 36 59 85

EUROPA NOSTRA HERITAGE HUB W KRAKOWIE

Katarzyna Jagodzińska, kierowniczka

katarzyna.jagodzinska@uj.edu.pl

KOMISJA EUROPEJSKA 

Johanna Bernsel

johanna.bernsel@ec.europa.eu

+32 2 298 66 99

WIĘCEJ INFORMACJI

Press release in various languages

O laureatach:

Informacje i komentarze Jury 

Video (w wysokiej rozdzielczości)

Zdjęcia i banery  (w wysokiej rozdzielczości)