Pustynia Błędowska i atrakcje w jej pobliżu

     Pustynia Błędowska to niewątpliwie jedna z większych ciekawostek przyrodniczych i krajobrazowych w Polsce, na pograniczu dwóch województw: śląskiego i małopolskiego. Zwana „Polską Saharą” - morze piasku i największy obszar piasków lotnych w środku kraju. Pustynia położona jest na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, na granicy Wyżyny Olkuskiej i Wyżyny Śląskiej oraz pomiędzy Kluczami od wschodu i Błędowem od zachodu. Jej północną granicę wyznacza Chechło. Przez obszar pustynny z zachodu na wschód, przepływa głęboką doliną rzeka Biała Przemsza, dzieląc ją na dwie nierówne części: mniejszą północną i większą południową. Łączny jej obszar zajmuje około 32 km² powierzchni.

     Nazwa Pustynia Błędowska nie oznacza jednak pustyni w sensie typowo geograficznym, a służy podkreśleniu wyjątkowości terenu i krajobrazu, którego nie spotkamy w żadnym innym zakątku Polski.

Pustynia Błędowska, fot. M. Wróblewski, arch. UM w Dąbrowie Górniczej

     Istnieje pewna legenda o samym powstaniu Pustyni Błędowskiej, a mianowicie podobno powstała ona z nadbałtyckich piasków. Dawno temu, kiedy w kopalnianych szybach wydobywano na tym terenie cynk i ołów, a przy okazji również srebro, górnicy hałasowali nad głowami diabłów. Diabły rozzłościło nie tylko stukanie na górze, przez które spać nie mogli, ale również to, że ludzie zabierali im srebro, które według nich należało tylko do podziemi. Wtedy jeden z diabłów wpadł na pomysł, aby zasypać kopalnie piaskiem. Kiedy wracał znad morza z wielkim worem piachu, zahaczył nim o wieżę kościoła kluczewskiego i przez ogromną dziurę w worku, piasek rozsypał się po okolicy tworząc rozległą pustynię.
     Ciekawostką jest to, iż jeszcze na początku XX wieku można było zaobserwować tam burze piaskowe oraz zjawisko fatamorgany, a na terenie pustyni zostały zrealizowane zdjęcia do ekranizacji filmu „Faraon” oraz „W pustyni i w puszczy”.

Pustynia Błędowska, Chechło, fot. T. Renk (d. Gębuś)

     Ze względu na to, iż teren jest niebywale atrakcyjny dla turystów, przez obszar wokoło Pustyni Błędowskiej oraz przez teren samej pustyni przeprowadzono kilka interesujących szlaków. Polecamy szczególnie:
- Szlak Pustynny PTTK - żółty szlak pieszy
Trasa szlaku - odcinek północny: początek na zachód od Pustyni w Błędowie - przez Lasy Błędowskie - wzdłuż doliny Białej Przemszy - przez Pustynię Błędowską - punkt widokowy Czubatka - Klucze (warto zboczyć ze szlaku, by zobaczyć Kościół NMP Niepokalanego Poczęcia, XIX-wieczne budynki z czasów fabryki papieru w Kluczach-Osadzie oraz znajdującą się w pobliżu kościoła Jaskinię Mąciwody) - drogą przez las, obok wzgórza Maniakówka (orczykowy wyciąg narciarski) - przez Jaroszowiec - Zalesie - Kobylicę - Golczowice (tu warto zobaczyć krzyż i głaz z tablicą, poświęcone powstańcom styczniowym) - przez niezalesione i niezabudowane tereny - Las Blachówka - Stoki Kwaśniowskie - dalej na północny zachód, do Ryczowa (przy ruinach strażnicy).

Pustynia Błędowska, Dąbrówka-Chechło, fot. T. Gębuś

     Podczas wyprawy na Pustynię Błędowską warto odwiedzić punkty widokowe, z których możemy podziwiać jej piękną panoramę. Pierwszym z nich jest wzgórze Czubatka w Kluczach (382 m n.p.m.), z ruinami punktu dowodzenia niemieckich wojsk z II wojny światowej oraz wieżą obserwacyjną Nadleśnictwa Olkusz. Na wzgórzu są tablice informacyjne i ławeczki, na których można odpocząć po wędrówce na szczyt. Drugim punktem widokowym jest Dąbrówka w Chechle (355 m n.p.m.), skąd można zobaczyć jeszcze piękniejszy widok, z jeszcze większym terenem odkrytego piasku. Na tym terenie z kolei znajduje się bunkier - punkt dowodzenia polskiego wojska z II wojny światowej.

     Niestety zmiany klimatu, podniesienie poziomu wód oraz działalność człowieka spowodowały, że odsłonięte piaski coraz bardziej zarastają. Południowa część pustyni jest już prawie całkowicie zarośnięta. Wciąż trwają prace, które przywrócić mają tej pustyni jej dawny, oczywiście pustynny wygląd. Jej obszar objęty jest ochroną Natura 2000, a promocją i ochroną Pustyni Błędowskiej zajmuje się Stowarzyszenie Polska Sahara.

Pustynia Błędowska, fot. M. Wróblewski, arch. UM w Dąbrowie Górniczej

     Na terenie Pustyni Błędowskiej obowiązuje zakaz poruszania się samochodami, quadami oraz motocyklami.
Dojechać możemy tam kilkoma drogami np. z Katowic jedziemy w stronę Sosnowca, a następnie Olkusza i dalej do Chechła, a z Częstochowy - drogą S1 w kierunku Bielska-Białej i następnie E40 przez Olkusz do Chechła. Do właściwego terenu pustyni można też podjechać od miejscowości Klucze (ok. 500 m za Kluczami w prawo), utwardzoną drogą pożarową. Samochód zostawiamy na końcu drogi i dalej idziemy pieszo. Zwiedzanie pustyni po wyznaczonych szlakach turystycznych jest możliwe przez cały rok.

Wybierając się na Pustynię Błędowską mamy w okolicy wiele atrakcji turystycznych do odwiedzenia:

Zamek Ogrodzieniec w Podzamczu
Monumentalne ruiny położone na najwyższym wzniesieniu Jury, zwanym Zamkową Górą (515,5 m n.p.m.), około 15 km od Chechła. Dzięki przeprowadzonej w ostatnich latach modernizacji zamek zyskał zupełnie nową, jednokierunkową trasę zwiedzania, na której można podziwiać m. in. odbudowane drewniane krużganki oraz dotrzeć do miejsc wcześniej nie dostępnych dla odwiedzających. Zamek Ogrodzieniecki, także nocą skrywa wiele tajemnic. Wykonana niedawno iluminacja ruin pozwala podziwiać Ogrodzieniec po zapadnięciu zmroku. Wtedy na zamku w niesamowitej scenerii, królują zjawy i duszki, barwnie przybliżające turystom legendy i historie tego miejsca. W sezonie letnim ożywają dzięki organizowanym tam dziesiątkom imprez – festynom, rycerskim turniejom czy nocnemu zwiedzaniu.

Zamek Ogrodzieniec w Podzamczu, fot. J. Krawczyk

Park Miniatur Zamków Jurajskich w Podzamczu
Usytuowany zaledwie kilkadziesiąt metrów przed ruinami Zamku Ogrodzieniec. Można tam zobaczyć rekonstrukcje jurajskich zamków, wykonane w skali 1:25. Miniatury siedemnastu zamków ustawione są mniej więcej tak, jak znajdują się rzeczywiście w terenie, na Szlaku Orlich Gniazd. Park Miniatur jest częścią Parku Ogrodzieniec, w którym znajdują się: Park Rozrywki dla dzieci, Park Doświadczeń Fizycznych, Tor Saneczkowy oraz Dom Legend i Strachów.

Park Miniatur Ogrodzieniec w Podzamczu, fot. T. Renk (d. Gębuś)

Gród Królewski na Górze Birów w Podzamczu
Zrekonstruowane drewniane grodzisko na masywie ostańca, w którego jaskiniach mieszkali niegdyś nasi przodkowie. W dawnych czasach mieściła się tu osada słowiańska, razem z położonym u stóp góry kurhanowym cmentarzem. Aby tam się dostać trzeba iść szlakiem turystycznym w kierunku Pilicy, a następnie drogą przez las. Samochód najlepiej zostawić na parkingu i dalej w drodze na szczyt, czeka nas około kilometrowa wędrówka.

Gród na Górze Birów w Podzamczu, fot. T. Renk (d. Gębuś)

Zamek Pilcza w Smoleniu
Ta jurajska twierdza przetrwała w całkiem dobrym stanie. Po rekonstrukcji można podziwiać mury obronne zamków dolnych z obydwiema bramami oraz cylindryczną wieżę. Z domów na zamku dolnym pozostały elementy przyziemia. Zamkowe wzgórze obejmuje rezerwat krajobrazowy „Smoleń”, którego obszar porastają stare buki i modrzewie. W okolicy jest kilkanaście skalnych ostańców oraz pięknych jaskiń.

Zamek Pilcza w Smoleniu, fot. J. Krawczyk

Zegarowe Skały w Dolinie Wodącej
Na południe od Pilicy znajduje się Dolina Wodąca, a na jej terenie grupa skał, pomiędzy wioskami Smoleń, a Złożeniec. Możemy skorzystać z przebiegającego tamtędy zielonego Szlaku Jaskiniowców, który został utworzony w 2005 roku. Pozwala on na poznanie najładniejszych wapiennych skałek oraz znajdujących się tam jaskiń. Pierwsza część szlaku biegnie właśnie przez Zegarowe Skały. Legenda głosi, że nazwa ich pochodzi od ukrytego w skałach dzwonu, który wybijał godziny w Wigilię Nocy Świętojańskiej oraz w dniu Bożego Narodzenia.

Widok z Zegarowych Skał, Smoleń, fot. T. Renk (d. Gębuś)

Rynek w Pilicy
Najważniejszy plac w mieście z Ratuszem, wytyczony już w XIV wieku, o typowym średniowiecznym układzie przestrzennym. Rynek został gruntownie odrestaurowany i obecnie zaskakuje swoją malowniczością.

Rynek w Pilicy, fot. T. Renk (d. Gębuś)

Pałac w Pilicy
Pałac wraz z otaczającymi go fortyfikacjami, położony jest na terenie rozległego, pięknego parku. Rośnie tam lipa, licząca w obwodzie aż sześć metrów, zwana lipą królowej Elżbiety (żony Władysława Jagiełły, zamieszkującej w dawnych czasach Zamek w Smoleniu). Teren zamku jest także miejscem pamięci i martyrologii - podczas okupacji wojsko niemieckie pod murami zamku rozstrzelało około 150-ciu Polaków i Żydów.

Zespół Pałacowo-Parkowy w Pilicy, fot. T. Renk (d. Gębuś)

Strażnica w Ryczowie
Pozostałości warowni dostosowanej kształtem do szczytu skały, na której się znajduje. Do dziś zachowały się jedynie dolne mury wieży, wał i fosa, której głębokość dochodzi miejscami do pięciu metrów. To niewielka, osobliwa budowla, zdecydowanie rzadziej odwiedzana, niż bardziej znane, okoliczne zamki. Przebiega tędy m. in. Szlak Warowni Jurajskich.

Strażnica w Ryczowie, fot. T. Renk (d. Gębuś)

Park Wodny JURA w Łazach
W niewielkim miasteczku we wschodniej części województwa śląskiego, mieści się nowoczesny kompleks basenowy.
Składa się z dwóch podstawowych części: rekreacyjnej oraz sportowej, a na jego terenie można skorzystać z sali gimnastycznej i ścianki wspinaczkowej.

Góra Chełm w Hutkach Kankach
Rezerwat objęty granicami Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, zawierający wyraźnie dominujące nad okolicą jurajskie wzniesienie (440 m n.p.m.). Na Górze znajduje się kilkanaście dużych i małych ostańców, można tutaj znaleźć również liczne skamieniałości. Natomiast we wsi Centuria obowiązkowo trzeba zobaczyć źródliska rzeki Centurii, uznane za pomnik przyrody. Przez obszar ten przebiega m. in. pieszy Szlak Tysiąclecia.

Zalew na Centurii, Hutki Kanki, fot. T. Gębuś

Rynek w Sławkowie
Wspaniały centralnie położony Rynek o średniowiecznym układzie architektonicznym, z Ratuszem i wyjątkową, stylową studnią, domami oraz słynną, klimatyczną karczmą Austeria, w budynku z XIII wieku. Karczma drewniano-murowana z łamanym dachem, opartym od frontu na sześciu kolumnach.

Karczna Austeria w Sławkowie, fot. T. Gębuś

Jurajskie Loty Widokowe w Dąbrowie Górniczej
Niezapomnianą atrakcję stanowią, loty widokowe motolotnią nad Jurą Krakowsko-Częstochowską z przewodnikiem jurajskim. Z góry można podziwiać jurajskie zamki i wapienne ostańce, a do tego poznać historyczne i kultowe miejsca, legendy i tajemnice.

Zamek Ogrodzieniecki w Podzamczu, fot. Krzysztof Kamiński

     Podczas wypadu w okolice Pustyni Błędowskiej, po podróży i wędrówkach, zapraszamy w miejsca gdzie zasmakować można wyśmienitej kuchni. Lokale te znajdują się na Szlaku Kulinarnym „Śląskie Smaki”:

ZAJAZD HETMAN - Lgota Murowana 29, Kroczyce k/ Zawiercia
Położony w malowniczej scenerii Jury - oferuje dania kuchni staropolskiej, jurajskiej i myśliwskiej. Idealne miejsce na odpoczynek i zregenerowanie sił. Szef kuchni specjalizuje się w podawaniu dziczyzny, do której umiejętnie dobiera lokalne składniki tworząc ciekawe i smaczne kompozycje. W menu „Śląskie Smaki” można spróbować m. in. pasztetu z dziczyzny, kaczki rotmistrza czy żurku z Jury.

RESTAURACJA ZAGŁĘBIE SMAKU - Aleja Róż 1 A, Dąbrowa Górnicza
Restauracja dumnie prezentuje potrawy kuchni zagłębiowskiej. Mieszcząca się w hotelu Holiday Inn zachwyca eleganckim wystrojem wnętrza, a serwowane tam dania kuchni międzynarodowej z akcentami kuchni regionalnej, nie pozwalają o sobie zapomnieć. W menu „Śląskie Smaki” można spróbować m. in. tradycyjnej zagłębiowskiej zalewajki, pieczonek z kiełbasą, boczkiem, ziemniakami i warzywami.

 Cały artykuł można przeczytać [TUTAJ]

WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE W INTERNECIE:

Portal informacji turystycznej województwa śląskiego: www.slaskie.travel
Szlak Kulinarny Śląskie Smaki: www.slaskiesmaki.pl
Szlak Orlich Gniazd: www.orlegniazda.pl
Szlak Zabytków Techniki: www.zabytkitechniki.pl

 Tekst: Agnieszka Łach